Hoàng Lê nhất thống chí
Hoàng Lê nhất thống chí
Hoàng Lê nhất thống chí (chữ Hán: 皇黎一統志) hay còn gọi là “Nhất thống chí”, “An Nam nhất thống chí”, là tác phẩm kí sự lịch sử viết bằng chữ Hán, phác hoạ bức tranh về đời sống chính trị ở Việt Nam những thập kỉ cuối thế kỉ 18, nằm trong tùng thư của Ngô gia văn phái, một tùng thư bao gồm nhiều tác phẩm văn, sử, triết có giá trị của các tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, Hà Nội.
Nội dung tác phẩm phản ánh các sự kiện lớn lúc bấy giờ (như Trịnh Sâm và tuyên phi Đặng Thị Huệ bỏ trưởng lập thứ và cuộc tiến quân của Hoàng Ngũ Phúc vào Thuận Quảng, loạn kiêu binh, các đợt tiến quân ra Bắc của Tây Sơn và sự sụp đổ của Lê – Trịnh, Quang Trung đại phá quân Thanh, cuộc đời lưu vong của Lê Chiêu Thống…). Tác phẩm mang tính khách quan và đi sâu vào nhiều chi tiết không có trong chính sử biên niên, bút pháp sắc sảo sinh động.
Toàn bộ tác phẩm gồm có 17 hồi. Bảy hồi đầu là phần chính biên do Ngô Thì Chí viết, mười hồi tiếp theo là phần tục biên, trong đó có 7 hồi được cho là Ngô Thì Du viết, còn 3 hồi cuối cùng viết có tính chất chắp vá, lại có cả những sự việc thời Tự Đức, tương truyền do Ngô Thì Thuyết (có người đọc là Thiến), còn các nhà nghiên cứu cho là có thể của một tác giả vô danh khác.
Bản dịch Hoàng Lê nhất thống chí giới thiệu ở đây là của nhóm Nguyễn Đức Vân và Kiều Thu Hoạch, được cho là trung thành với nguyên tác hơn các bản dịch của các tác giả khác.
17 hồi trong Hoàng Lê nhất thống chí
1
Đặng Tuyên phi được yêu dấu, đứng đầu hậu cung
Vương thế tử bị truất ngôi, ra ở nhà kín.
2
Lập Điện đô, bảy quan nhận di chúc,
Giết Huy quận, ba quân phò Trịnh vương
3
Dương nguyên cữu bàn chém kiêu binh,
Nguyễn quốc sư mưu trừ nội loạn
4
Nhờ ngoại viện, Hữu Chỉnh rửa thù thầy
Tỏ lòng trung, Trần Quán chết theo chúa
5
Phò chính thống, thượng công vào điện
Kết duyên lành, công chúa ra xe
6
Chúa Tây Sơn lẻn rút quân về nước
Quân Đông Giang mưu khởi nghĩa phò vương
7
Phò Lê đế, đạo Vũ thành lại ra quân
Đốt Trịnh cung, chúa Án Đô phải bỏ nước
8
Dương Trọng Tế bị dâng tù trước nhà Thái học
Hoàng Phùng Cơ phải tự tử ở ngoài Tây thành
9
Tướng Tây Sơn Vũ Văn Nhậm đem quân lấn ngoài bờ cõi
Quan bình chương Trần Công Xán vâng mệnh bàn việc biên cương
10
Lân Dương hầu phò chúa vượt biển đến Yên Quảng
Bằng công Chỉnh mời vua qua sông đi Lạng Sơn
11
Tây Sơn lại kéo vào thành chiếm giữ đất nước
Chiêu thống ba phen tính chước khôi phục kinh đô
12
Lê sứ thần qua đất Bắc xin quân
Tôn đốc bộ tới ải Nam truyền hịch
13
Khiếp thanh thế, giặc mạnh rút lui
Nhờ viện binh, vua xưa trở lại
14
Đánh Ngọc Hồi, quân Thanh bị thua trận
Bỏ Thăng Long, Chiêu Thống trốn ra ngoài
15
Dẹp yên cõi Bắc, Nguyễn Huệ được phong
Đánh phá Cao Bằng, Duy Chỉ bị hại
16
Tế Linh đường, sứ Thanh bị lừa
Chết Yên Kinh, vua Lê nuốt hận
17
Mất thành Thăng Long, vua Cảnh Thịnh bị bắt
Táng lăng Bàn Thạch, Nguyễn Hoàng Phi chết theo
